Budowa zewnętrzna
Bardzo silnie wydłużone, bocznie słabo ścieśnione ciało, o przesuniętej daleko ku tyłowi płetwie grzbietowej. Brak płetwy tłuszczowej. Płetwy grzbietowa i odbytowa ustawiona naprzeciw siebie. Płetwa ogonowa rozwidlona. Długa głowa, o pysku uformowanym w kształcie kaczego dzioba. Szeroki otwór gębowy, szczęka dolna wysunięta do przodu. Szczęki, łuki podniebienne oraz język są silnie uzębione, na dolnej szczęce duże spiczaste kły. Wzdłuż ciała 110-130 małych łusek. Linia boczna kilkakrotnie przerywana. Ubarwienie bardzo zmienne, co zależy od charakteru zamieszkiwanej wody. Grzbiet brązowy lub zielonkawy, boki jaśniejsze z ciemnymi poprzecznymi plamami. Na głowie podłużne smugi. Brzuch białawy do żółtawego. Płetwy grzbietowa, ogonowa i odbytowa z nieregularnymi ciemnymi plamami. Jednoroczne ryby, przebywające w silnie zarośniętych roślinnością przybrzeżnych rejonach zbiornika są najczęściej jasnozielone. Samce osiągają maksymalnie długość 100 cm, samice do 150 cm. Mogą żyć kilkanaście i więcej lat.
Tryb życia
Stanowiskowa ryba czystych, spokojnych wód. Szczególnie liczna w jeziorach o bujnym poroście wodnej roślinności. Stoi tu prawie bez ruchu na skraju zarośli wodnych, czatując na swą zdobycz. Tarło od lutego do maja, co zależy od charakteru zasiedlanej wody. Dojrzewają płciowo w 2-4 roku życia.
Odżywianie
Świeżo wylęgłe szczupaki odżywiają się zooplanktonem. W miarę wzrostu zaczynają polować, głównie na obunogi z rodzaju Gammarus, by przy długości 4 cm rozpocząć odżywianie się wyłącznie rybami. Dorosłe szczupaki zjadają również dostające się do wody małe zwierzęta lądowe (szczury, myszy, żaby i inne) oraz młode ptaki wodne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy szczupaka to… wilk, szczybiałka, szczuk oraz szczubeł.
Rada wędkarska
Szczupak (Esox lucius) Szczupak to król słodkowodnych drapieżników, przedmiot marzeń początkujących wędkarzy i powód do dumy doświadczonych kolegów po kiju. Złowienie pierwszego szczupaka zawsze jest dużym przeżyciem i niejako nobilituje wędkarza. Rzecz ciekawa, że na ogół szybko zapomina się o złowionych sumach, sandaczach, węgorzach, leszczach, a szczupaki jednak się pamięta. Jeden z naszych znajomych wędkarzy świetny spinningista, znakomicie wyspecjalizowany w połowach szczupaków ma w swoim domu kilkadziesiąt wyprawionych łbów tej ryby i o każdym potrafi opowiedzieć niemal całą historię. Kiedy i gdzie złowiony, w jakich warunkach, ba! dokładnie pamięta przebieg walki z rybą.Co tak wędkarzy ciągnie do szczupaka? Dlaczego ta właśnie ryba uchodzi za najcenniejsze wędkarskie trofeum? Nie jest to przecież ryba zbyt smaczna. Sum czy sandacz są nieporównywalnie lepsze. A jednak, tak naprawdę podniecają nas właśnie szczupaki. Rzecz chyba w tym, że wędkarstwo to przede wszystkim sportowa pasja. I niekoniecznie chodzi tu o zawody, punkty, miejsca. Urok wędkowania polega na rywalizacji, ale nie z kolegami po kiju, a z rybą właśnie. Szczupak to godny przeciwnik. I może dlatego ta właśnie ryba tak nas fascynuje. Nie zawsze udaje się wędkarzowi wygrać ze szczupakiem, choć na pozór wszystkie atuty ma on w swoim ręku. I na tym między innymi także polega urok wędkowania. Przegrana bywa czasem atrakcyjniejsza od pospolitego zwycięstwa. Szczupak to ryba silna i przebiegła, walcząca do ostatka. Takie zaskakująco inteligentne skrzyżowanie mięśni z zębami. Szczupak ma duży, uzbrojony w mocne zęby pysk, co pozwala mu chwytać i pożerać niewiele mniejsze od niego ofiary. Barwa tej ryby na ogół "maskująca", czyli dostosowana do otoczenia. Z tym, że osobniki starsze są na ogół ciemniejsze - szaro - lub czarno-zielone. Młode to tak zwane szczupaki zielone, w kolorze podwodnej roślinności, z żołtymi cętkami. Dość wyraźne różnice zachodzą w wyglądzie szczupaków zyjących w rzekach i jeziorach. Rzeczne są smuklejsze i dłuższe, jeziorowe - krępe, o zwartej, silnej budowie. Jeślibyśmy porównali dwa szczupaki o tej samej długości z rzeki i jeziora, to ten drugi zawsze będzie znacznie cięższy. Szczupak jest drapieżnikiem o niebywale rozwiniętym instynkcie chwytania pokarmu. Nawet gdy jest najedzony do syta, rozleniwiony i prawie odrętwiały, nie podaruje sobie przepływającej ryby. Jeśli ją wyczuje, skoczy do ataku. Celowo użyliśmy słowa "wyczuje". Bo szczupak posługuje się nie tyle wzrokiem czy węchem, co czułym narządem linii bocznej. Jeśli wyczuwa przynętę linią boczną, reaguje niemal odruchowo. Wzrok jest u szczupaka zmysłem drugorzędnym. Choć nieprawdą jest - jak sądzą niektórzy - że szczupak, to prawie ślepa ryba.Na ogól przebywa w strefach przybrzeżnych jezior i rzek, polując na zdobycz z zasadzki. Zaczaja się w roślinach, między kamieniami i atakuje błyskawicznym skokiem. Gdy spudłuje, co mu się dosyć często zdarza, wraca do swojej kryjówki. Raczej nie decyduje się na ściganie ofiary. Choć niekiedy zdarzają się takie przypadki.Najintensywniej żeruje wczesną wiosną i jesienią. Utarło się mniemanie, że szczupak to samotnik, prowadzący osiadły tryb życia. Zamieszkuje w wybranym rejonie i rzadko podejmuje dłuższe wędrówki. Okazuje się, że nie są to opinie pewne. Z badań, które przeprowadzali w ostatnich latach niemieccy ichtiologowie wynika, że młode szczupaki chętnie łączą się w niewielkie grupy i zgodnie polują razem. Trzymają się na ogół jednego rejonu i nie wypływają poza swoje terytorium. Grasują na obszarze około 100 m kwadratowych. Natomiast starsze okazy o długości większej niż 75 cm prowadzą ściśle samotniczy tryb życia. Często jednak z bliżej nie wyjaśnionych przyczyn podejmują dalekie, nawet wielokilometrowe wędrówki.Badania nad odżywianiem się szczupaków przyniosły wiele zaskakujących rezultatów. Głównym pożywieniem licznej grupy szczupaków z jezior były okonie i płotki. Ale znaleziono w żołądkach szczupaków także raki, małże, owady, a nawet węgorze i ptaki. Badania potwierdziły, że drapieżniki te mają dobry wzrok i potrafią precyzyjnie odróżniać nie tylko kształty, ale także odcienie barw. Najlepiej spostrzegają kolor złoty i srebrny. Ale do ataku najskuteczniej prowokuje je połączenie koloru złotego z zielonym. Przeprowadzono także eksperymenty polegające na podawaniu szczupakom pokarmów w ciemności. Brak światła absolutnie im nie przeszkadzał. Dzięki organowi linii bocznej doskonale lokalizowały przynętę.Wynika z tego, że wzrok choć nie jest szczupakowi niezbędny podczas polowania, w określonych warunkach może spełniać dość istotną rolę. I powinno się o tym pamiętać, zwłaszcza przy wyborze kolorowej błystki, a także przy zastanawianiu się, czy stosować metalowe przypony?Szczupaki przeciętnie dorastają do l m długości i 10 - 15 kg wagi. Takie jednak okazy łowi się w naszych rzekach coraz rzadziej. Najczęstszą zdobyczą wędkarzy są sztuki o wadze l - 2 kg. Inna rzecz, że niewielu wędkarzy z góry nastawia się na dużego szczupaka. Na ogół przy połowach na żywca stosuje się zbyt małe przynęty. Na dziesięciocentymetrową rybkę skusi się "zielony szczupak", duża, sześcio lub siedmiokilogramowa sztuka raczej ją ominie. Duży żywiec lepiej prowokuje szczupaka. By złowić szczupaka powyżej 5 kg wagi, powinno się użyć w charakterze przynęty ryby o wadze 25 - 30 dkg. Oczywiście duży żywiec nie jest automatycznie gwarancją sukcesu. Ale w istotny sposób zwiększa możliwości.W rzekach szczupak wyraźnie unika nurtu. Należy go szukać w pobliżu brzegów, wśród roślinności i za różnego rodzaju przeszkodami hamującymi przepływ wody. W jeziorach najczęściej szczupak przebywa w strefie przybrzeżnej, na głębokościach nie większych niż 2 - 3 m. Najlepszymi miesiącami do połowu szczupaków są: maj, a potem wrzesień i październik. Utarło się przekonanie, że szczupaka łowi się skutecznie tylko na przełomie dnia i nocy, czyli wcześnie rano, lub tuż przed zachodem słońca. Otóż nie jest to takie pewne. Szczupak żeruje także w ciągu dnia. Wielokrotnie łowiliśmy szczupaki niemal w samo południe. I to duże, okazowe sztuki. Nie jest to więc reguła.Najczęściej szczupaka łowi się na żywca lub spinning. Kiedy stosujemy żywcówkę (żyłka o grubości 0,30 - 0,35 mm absolutnie wystarcza), należy pamiętać o charakterystycznym dla szczupaka dwufazowym sposobie brania. Najpierw obserwujemy lekkie podtopienie spławika. Niekiedy stoi on nieruchomo tuż pod powierzchnią wody, bywa także, że wolno się porusza. Wówczas nie wolno jeszcze zacinać, bo jest to faza próbowania przynęty.Szczupak obraca ją w pysku. Gdy za moment naprawdę ją weźmie, spławik wyraźnie pójdzie pod wodę. Zacięcie należy wykonywać natychmiast, gdy tylko spławik ruszy w dół.Podczas połowu szczupaka na spinning trzeba pamiętać o możliwie wolnym prowadzeniu błystki, tuż nad dnem - nie znaczy jednak monotonnie. Trzeba często zmieniać rytm prowadzenia błystki, od czasu do czasu poderwać ją krótkim ruchem szczytówki - kapitalnie zwiększa to możliwości brań. Pobicie błystki przez małą rybę jest łatwo wyczuwalne. Odbiera się je jako wyraźne szarpnięcie. Natomiast gdy weźmie naprawdę duża sztuka, możemy przegapić moment pobicia, bo sprawia to wrażenie zaczepu o podwodną roślinność. Nie wolno zwlekać z zacięciem. Na ogół duży szczupak podczas holowania "muruje" do dna. Stara się zatrzymać nad dnem i nie daje się oderwać. W takich przypadkach wykonujemy wędziskiem kilka krótkich, energicznych podcięć i szczupak rusza. Nigdy nie należy się spieszyć z holowaniem i zbyt szybko podciągać szczupaka pod powierzchnię wody. Jeśli łowimy z łodzi, to nim zdecydujemy się na próbę podprowadzenia go do podbieraka, musimy mieć pewność, że szczupak jest już zmęczony. Zawsze na widok łodzi drapieżnik ten zrywa się jeszcze do walki i próbuje zanurkować. Nie wolno dopuścić, aby poszedł pod łódź, bo wtedy raczej go już nie wydobędziemy.Przy wyjmowaniu szczupaka do ostatniego momentu konieczna jest czujność. Bywa, że wyholowany na powierzchnię wody szczupak sprawia wrażenie zmęczonego walką i zrezygnowanego. Stoi nieruchomo, jak baranek, a potem nagle, ni stąd ni zowąd, skacze do góry. Podczas holowania szczupaka nigdy nie wolno dopuścić do zluzowania żyłki, bo to prawie zawsze oznacza przegraną wędkarza.Obok tradycyjnych metod łowienia szczupaka, radzimy spróbować wędkowania przy użyciu woblerów powierzchniowych. Na płytkich, porośniętych roślinnością rozlewiskach, dobrze prowadzony wobler daje znakomite rezultaty.