Budowa zewnętrzna
Ciało wyciągnięte, smukłe, słabo wygrzbiecone o prawie prostej linii brzucha. Pysk ryjkowaty, wydłużony. Otwór gębowy dolny z grubymi, mięsistymi wargami, na krawędzi wargi górnej znajdują się cztery wąsiki. Łuski średniej wielkości, 55-65 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa krótka z 11-12 promieniami. Pierwszy jest najdłuższy i pogrubiony, na tylnej krawędzi piłkowany. W krótkiej płetwie odbytowej znajduje się 8 promieni. Płetwa ogonowa rozwidlona. Zęby trójrzędowe, 2.3.5-5.3.2. Ubarwienie grzbietu zazwyczaj brązowe do zielonoszarego. Boki jaśniejsze, złociście lśniące. Strona brzuszna biaława, często z czerwonawym połyskiem. Wszystkie płetwy szarozielone; piersiowe, brzuszne, odbytowa oraz dolny płat płetwy ogonowej czerwonawo podbarwione. U tego gatunku spotykana jest odmiana o pomarańczowożółtym zabarwieniu („złota brzana”). Długość 30-50 cm, maksymalnie 100 cm.
Występowanie
Dobrze natlenione, czyste wody płynące o piaszczystym lub żwirowym podłożu (w rzece – kraina brzany). Często trzyma się poniżej przegród, śluz młyńskich oraz w pobliżu filarów mostów.
Tryb życia
Stadna, przydenna ryba, przebywająca w ciągu dnia w strefie silnego prądu wody; aktywna również nocą. Tarło od maja do lipca. W tym okresie u samców pojawia się silna wysypka tarłowa, występująca w postaci białych, perełkowatych, rogowych guzków układających się rzędami na głowie i grzbiecie. Po raz pierwszy przystępują do tarła pomiędzy trzecim a czwartym rokiem życia. Zimują w głębokich jamach i zakolach pod nawisami brzegowymi.
Odżywianie
Młode ryby zjadają drobne zwierzęta denne. Dorosłe odżywiają się fauną denną, larwami owadów, małymi rybkami, mięczakami, ikrą ryb oraz w niewielkim stopniu roślinami.
Uwagi
Ikra brzany jest trująca. W okresie tarła trujące mogą być również mięśnie jamy brzusznej. Zjedzenie ich powoduje wymioty i biegunkę.
Brzana (Barbus barbus) - to ryba, w którą obfitowały Wisła i Odra, a także wszystkie większe dopływy tych rzek. Wszędzie tam, był bystry nurt, głębokie, czyste i twarde dno rozciągała się kraina brzany. Do dziś funkcjonuje ten termin, choć brzan w polskich rzekach coraz mniej. Coraz rzadziej także stają się one wędkarskim łupem. Jeszcze 10-15 lat temu wyławiano z Wisły dorodne brzany o wadze 5-6 kg. Dziś jest to już chyba niemożliwe. Gatunek ten z roku na rok karłowacieje. Brzany o wadze 1,5 kg uchodzą za okazy. Rybie tej grozi zagłada. A powodem tego są zanieczyszczenia rzek. Brzana jest ogromnie wrażliwa na wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia wody. Coraz mniej jest miejsc, w których ryba ta może się prawidłowo rozwijać. Brzana ma ciało wydłużone, wrzecionowate, barwy mosiądzu. Grzbiet ryby jest oliwkowozielony, a płetwy pomarańczowoczerwone. Charakteryzują ją grube, mocne wargi z dwoma parami których wąsów. Jest rybą wszystkożerną, poszukującą pokarmu na dnie rzek. Najczęściej osiąga długość 40-50 cm i wagę 2 kg. Wymiar ochronny tej ryby. ustaloną 35 cm. I trzeba go bezwzględnie przestrzegać. Pamiętajmy, że istnienie tej ryby w polskich rzekach jest zagrożone. Dla ochrony tego gatunku ograniczono również wielkość jednorazowych połowów. Nie wolno łowić więcej niż 4 brzany w ciągu doby. Tarło odbywa się od maja do lipca. Ikra brzany jest trująca. Także mięso tej smacznej ryby w okresie tarła może być toksyczne. Brzana prawie zawsze przebywa w silnym nurcie, tuż przy dnie. Żeruje w niewielkich stadach, wolno płynąc pod prąd. Najskuteczniejszą metodą połowu brzany jest gruntówka bez spławika, z ciężkim ołowiem dennym. Niektórzy wędkarze z powodzeniem łowią brzany także na przepływankę. I w jednym, i w drugim przypadku trzeba łowisko zanęcać. Najlepiej płatkami owsianymi i otrębami zmieszanymi z gliną. Brzana chętnie bierze na rosówki, czerwone i białe robaki, na larwy chruścików, a także na żółty ser. Brzana to silna, energicznie walcząca ryba. Branie jest gwałtowne, a podczas zacięcia odnosi się wrażenie, że to nie ryba, a zaczep. Podczas holowania brzana stale ucieka do dna. Podczas walki nie pozwala się podnosić w wyższe rejony wody. Nie radzimy holować tej ryby na siłę, bo może się to skończyć zerwaniem przyponu. Nie należy także spieszyć się z jej doholowaniem. Zbyt pospiesznie holowana brzana tuż pod brzegiem zrywa się do gwałtownego nurkowania i wtedy łatwo ją stracić. Walka z brzaną wymaga opanowania. Niekiedy wyciągnięcie kilogramowej ryby trwa kilkanaście minut. Na kołowrotku niezbędna jest gruba żyłka o średnicy 0,40 mm, przypon - 0,35 mm. Radzimy używać dużych mocnych haczyków o rozmiarach 4-6. Najlepszym okresem połowów brzany jest sierpień i wrzesień. Radzimy wybierać się na brzany w dni ciepłe, ale pochmurne. Bierze nawet w czasie deszczu. Mięso tej ryby jest bardzo smaczne, ale niestety także bardzo ościste.